به گزارش تراز یکی از آیات قرآن که بیانگر اصلی مهم در اقتصاد اسلامی است آیه ۱۸۸ سوره بقره است. اين آيه اشاره به يك اصل كلى و مهم اسلامى مى كند كه در تمام مسائل اقتصادى حاكم است و به يك معنى مى شود تمام ابواب فقه اسلامى را در بخش اقتصاد، زير پوشش آن قرار داد و به همين دليل فقهاى بزرگ ما در بخشهاى زيادى از فقه اسلامى به اين آيه تمسك مى جويند.
«وَلاَ تَأْكُلُواْ أَمْوَالَكُم بَيْنَكُم بِالْبَاطِلِ وَتُدْلُواْ بِهَا إِلَى الْحُكَّامِ لِتَأْكُلُواْ فَرِيقًا مِّنْ أَمْوَالِ النَّاسِ بِالإِثْمِ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ.»
«و اموالتان را در ميان خود به ناحق مخوريد و آن را به سوى قاضيان (به عنوان رشوه) سرازير نكنيد تا پارهاى از اموال مردم را به گناه و ناحق بخوريد در حالى كه (حرمت كارتان را) مىدانيد.»
سه نکته در خصوص آیه فوق:
* سؤال: منظور از کلمه باطل در ابتدای آیه که مى فرمايد: "اموال يكديگر را در ميان خود به باطل و ناحق نخوريد" چیست؟
- بعضى آن را به معنى اموالى كه از روى غصب و ظلم به دست مى آيد دانسته اند.
- بعضى اشاره به اموالى كه از طريق قمار و مانند آن فراهم مى گردد.
- بعضى هم آن را اشاره به اموالى مى دانند كه از طريق سوگند دروغ (و انواع پرونده سازيهاى دروغين به دست مى آيد).
** ظاهر اين است كه مفهوم آيه عموميت دارد و همه مسائل فوق و حتی غير اينها را شامل مى شود، زيرا "باطل" كه به معنى زايل و از بين رونده است، همه را در بر مى گيرد. البته در برخی روایات مصادیقی ذکر شده اند که در واقع نشان می دهد آن مصادیق در باطل بودن شدت بیشتری دارند نه اینکه فقط اینها مقصود آیه است. مثلاً امام باقر عليه السلام تفسير به "سوگند دروغ" و امام صادق عليه السلام از کلمه باطل در آیه تفسير به "قمار" کرده اند.
در مجموع هر گونه تصرف در اموال ديگران از غير طريق صحيح و به ناحق و تمام معاملاتى كه هدف صحيحى را تعقيب نمى كند و پايه و اساس عقلائى ندارد مشمول اين آيه است.
*** جالب اينكه بعضى از مفسران گفته اند: قرار گرفتن آيه مورد بحث بعد از آيات روزه (آيات ۱۸۲ تا ۱۸۷) نشانه يك نوع همبستگى در ميان اين دو است. یعنی در آنجا نهى از خوردن و آشاميدن به خاطر انجام يك عبادت الهى مى كند و در اينجا نهى از خوردن اموال مردم به ناحق كه اين هم نوع ديگرى از روزه و رياضت نفوس است.
