واژة «نشريات زرد» يا به اصطلاح وسيع‌تر آن «روزنامه‌نگاري زرد» ريشه در تاريخ آمريكا و دعواي دو روزنامه‌نگار آمريكايي به نام راندولف ويليام و ژوزف پلتيزر دارد. در اواخر قرن 19 بحث اين دو بر سر اين نكته بود كه چه كنند تا فروش روزنامه‌شان در آمريكا بيش‌تر شود. آن زمان علاوه بر چاپ اخبار و مطالب ديگر، داستان‌هاي مصوري به نام كميك استريپ در روزنامه چاپ مي‌كردند كه يكي از معروف‌ترين آن‌ها داستاني به نام «بچه زرد» بود، اما جدا از اين مسأله، مطبوعات زرد نامي است كه در آمريكا به نشريات عامه‌پسند داده شده است. خاستگاه اين نام به مبارزه اتحاديه‌هاي كارگري و جريان‌هاي چپ با سلطه و نفوذ تدريجي سرمايه‌داران در اولين رسانه‌هاي عمومي يعني «روزنامه‌هاي يك پني» باز مي‌گردد كه جريان‌هاي چپ و اتحاديه‌هاي كارگري به عنوان تشكل‌هاي خودجوش در انتقاد به اين نشريات صرفاً سرگرم كننده، آن‌ها را ترويج دهندة تفكر و فرهنگ سرمايه‌داري معرفي مي‌كردند و از يك زاويه مبارزاتي آن‌ها را زرد مي‌ناميدند. بعدها نام زرد از سوي طرفداران روزنامه‌نگاري جدّي و همچنين اخلاق‌گرايان دربارة نوع، سبك و سياق روزنامه‌نگاري نيز به كار گرفته شد.
نشريات زرد اكنون به واسطة نوع مطالب خود كه بيش‌تر برگرفته از اينترنت و سايت‌هاي خبري هستند، از نيروي انساني چنداني استفاده نمي‌كنند اما در خصوص طرح و تركيب، اغلب شبيه به هم هستند و اكثر قريب به اتفاق آن‌ها در محتوا از الگويي واحد پيروي مي‌كنند.
چند قطعه عكس بزرگ در صفحة اول، بخشي دربارة فال و پيشگويي، بخشي مربوط به تماس‌هاي تلفني خوانندگان با نشريه، چند عكس بزرگ از هنرپيشه‌ها و فوتباليست‌ها در صفحات مياني، مقداري داستان و ماجراي عشقي و جنايي، از مهم‌ترين بخش‌هاي نشريات زرد به شمار مي‌آيد. در بخش اخبار اجتماعي و حوادث هم، درج خبرهايي از قتل، غارت، تجاوز به عنف، طلاق، دختران فراري، اعتياد، فساد، گروگانگيري و... بدون كوچك‌ترين تحليل در خصوص اين موضوعات به چشم مي‌خورد. اخبار هنري اين نشريات نيز پيرامون بازيگران و ورزشكاران مشهور و خصوصي‌ترين مسائل زندگي آن‌ها است. پس به طور كلي نشريات زرد داراي مشخصات زير هستند:
- مطالب خود را بسيار با اهميت طرح مي‌كنند و تاكتيك برجسته‌سازي ابزار دست آن‌هاست.
- تيترهاي بزرگ چند ستوني دارند.
- صفحة اول آن‌ها پر از سوژه‌هاي مختلف در ارتباط با سياست، ورزش، مسائل اجتماعي و ... است.
- اين نشريات مملو از شكل، عكس، گرافيك و نقشه‌اند.
- برخي اوقات صفحة اول تنها يك مقايسه يا يك عكس بزرگ را در بر مي‌گيرد.
- موضوعاتي چون سينما، بازيگران، ورزش، حوادث و خشونت، از موضوعات هميشگي نشريات زرد هستند.
- تمايل اين نشريات در استفاده از منابع خبري متضاد بسيار بالاست و ارائه گزارش با منبع خبري خبرنگار اعزامي را بسيار مي‌پسندند.
نكتة مهم در نشريات و رسانه هاي زرد اين است كه اغلب آن‌ها فكر ساز نيستند و بيش از اين كه بخواهند به «چرايي» موضوعات بپردازند به چگونگي توجه مي‌كنند.
يونس شكرخواه، استاد ارتباطات، اغلب سوژه‌هاي اين نشريات را داراي دو عنصر شگفتي و كشش مي‌داند. براساس اين ديدگاه بسياري از نشرياتي كه در كشور با همان قطع تابلويي توليد مي‌شوند، در واقع با استفاده از سريال‌هاي تلويزيوني مطالب و سوژه‌هاي خود را منتشر مي‌كنند و اگر آن سريال توليد نشود، اين سوژه‌ها نيز در آن نشريات سبز نخواهند شد.
مخالفان و موافقان يا مخاطبان نشريات زرد
اين نشريات و اين‌گونه توليد خبر و خبررساني منتقداني دارد كه مهم‌ترين دلايل خود را عملكرد نشريات زرد و رساندن آسيب‌هاي اجتماعي مي‌دانند. به عقيدة آنان، گردانندگان نشريات زرد با توجه به آگاهي دقيقي كه از افكار عمومي دارند و به بهانة پاسخ‌گويي به نيازهاي اطلاعاتي مخاطبان، به سودجويي مي‌پردازند.
فريدون صديقي، يكي از مدرسان علوم ارتباطات، اعتقاد دارد كه روزنامه‌نگاري زرد بيش‌تر به مطالب دروغين و جنجال‌سازي مي پردازد.
دكتر تژامير فخرايي، يكي از كارشناسان علوم ارتباطات، با جدا ساختن روزنامه‌نگاري زرد از روزنامه‌نگاري عامه‌پسند، معتقد است كه در زردنگاري، نويسنده در پي منفعت‌طلبي از جريان‌هاي حواشي يك رويداد است؛ اما در روزنامه‌نگاري عامه‌پسند، جذب مخاطب از طريق فراهم كردن مسائل جزئي هيجاني و جذاب را دنبال مي‌كند. مجيد رضائيان، مدرس ارتباطات، هم بر اين باور است كه بايد روزنامه‌نگاري زرد را از عرصه مطبوعات حذف كرد. اما يونس شكرخواه، استاد ارتباطات، ضمن مرزبندي بين روزنامه‌نگاري زرد امروز در غرب و نوع مشابه آن در ايران، يكي از تفاوت‌هاي اصلي اين دو را در كاربردي بودن مطالب آن‌ها مي‌داند. براي مثال، هنگامي كه رويدادهاي حادثه‌اي مثل سرقت در غرب درج مي‌شود، اغلب راه‌كارهاي مفيد، شگردهاي آن و يا توصيه‌هاي پليسي و راه‌هاي ايمن‌سازي نيز ضميمه مي‌شود؛ ولي در نشريات زرد داخلي اين اقدامات صورت نمي‌گيرد. نكتة ديگر آن كه، به طور معمول بين آگهي‌هاي نشريات زرد خارجي و مطالب آن‌ها نوعي هماهنگي وجود دارد كه نشريات زرد داخلي از اين قاعده هم مستثنا هستند.
مخاطبان اصلي نشريات زرد
تحقيقات به عمل آمده نشان مي‌دهد كه نوجوانان زير 18 سال و زنان خانه‌دار، مخاطبان عمدة اين‌گونه نشريات به شمار مي‌آيند. اگرچه به لحاظ ذائقه مي‌توان تفاوت‌هاي عمده‌اي را ميان اين دو قشر مخاطب پيدا كرد، اما نشريات زرد سعي در جذب اين دو قشر دارند.
انواع رسانه‌هاي زرد
امروزه زردنويسي در انواع رسانه‌ها صورت مي‌گيرد و طيف آن از رسانه هاي جمعي تا رسانه‌هاي تعاملي سايبر، از انواع رسانه نوشتاري تا رسانة ديداري _ شنيداري گسترده است.
مهم‌ترين آسيب‌هاي رسانه‌هاي زرد، پرداختن صرف به فرهنگ مردم‌پسند و نداشتن رويكرد اصلاحي آسيب‌رسان است؛ علاوه بر اين، به نظر مي‌رسد در اوضاع كنوني نشريات زرد با هتك حرمت، لمپنيسم زباني، نگاه داشتن مخاطب در سطح پايين شعور و آگاهي اجتماعي، آموزش نامناسب و ... رويكردي تخريبي را نيز گزينش كرده‌اند و از اين طريق آسيب‌هايي جدي را به مخاطبان خود وارد مي‌كنند.
چارة كار؟!
تأثيرات بسيار عميق مطبوعات زرد بر فكر و ذهن مخاطب را مي‌توان در راستاي استحاله آرام فرهنگي كشور ارزيابي كرد. بدين ترتيب، بايد كارشناسان زبدة فرهنگي با توجه به رسالت رسانه در جامعه اسلامي اين موضوع را در كانون توجهات خود قرار دهند و براي نشريات منشوري تدوين كنند تا چارچوبي براي ادامة فعاليت آنان باشد.
در عين حال ساده‌نويسي در نشريات وزين، استفاده از مطالب كوتاه و زبان ساده، سوژه‌يابي درست و توجه به ذائقه و سليقه‌هاي مخاطبان، اقداماتي هستند كه مي‌توان با به‌كارگيري آن‌ها از افزايش تقاضا براي رسانه‌ها و نشريات زرد در جامعه كاست.
منابع مورد استفاده
1. فصلنامه رسانه، نوشتة دكتر محمد سلطاني‌فر.
2. نشريات زرد و اخلاق رسانه‌اي، مصاحبه با يونس شكرخواه، روزنامه ياس‌نو.
3. دنيس مك كوايل، مخاطب‌شناسي، ترجمة دكتر مهدي منتظري قائم، مركز مطالعات و تحقيقات رسانه‌ها، 1380.
4. www.aftab.ir.2007/06/18.
5. بررسي علل شكل‌گيري نشريات عامه‌پسند در ايران، گزارشِ محمد كريمي.
منبع: ماهنامه فرهنگ پویا
