جزئیاتی جدید از محتوای ضد انقلابی یک فیلم تقدیر شده در فجر

محمدحسین نیرومند در یادداشتی نسبت به ساده‌انگاری مدیران فرهنگی در تقابل با پیام فیلم جدید اصغر فرهادی انتقاد کرد. 

به گزارش جهان به نقل از مشرق، محمدحسین نیرومند در یادداشتی با عنوان «جدایی نادر از سیمین» محکی برای ارزیابی مدیریت فرهنگی کشور، نسبت به ساده‌انگاری مدیران فرهنگی در تقابل با پیام فیلم جدید اصغر فرهادی انتقاد کرد. 

متن این یادداشت به شرح زیر است:



۱) درمدت بیست و نهمین دوره برگزاری جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، کمتر سابقه دارد یک فیلم ایرانی بتواند هم در این جشنواره موفق به دریافت جایزه شود و هم از یک جشنواره بین‌المللی معتبرخارجی جایزه بگیرد.
 
فیلم جدایی نادر از سیمین آخرین ساخته اصغر فرهادی با گرفتن جایزه بهترین کارگردانی و بهترین فیلمنامه و سه جایزه دیگر از جشنواره فیلم فجر و جایزه خرس طلایی از جشنواره برلین، توانست به این مهم دست یابد. این که داوران ایرانی و خارجی از منظر تکنیک‌های سینما در گزینش یک فیلم هم نظر باشند ، چندان عجیب نمی‌نماید اما اینکه یک فیلم بتواند دست‌اندرکاران و سیاستگذاران دو جشنواره فیلم فجر و برلین را ذوق زده کند تقریبا اتفاق بی‌سابقه‌ای است.
 
تردیدی نیست که سیاست‌های فرهنگی این دو جشنواره نمی‌تواند هم‌سو و هم‌جهت باشد ولی چگونه است که کارگزاران فرهنگی دو جشنواره به نظر واحد رسیده‌اند؟ 


۲) "جدایی نادر از سیمین " فیلمی است که تقریبا از همه ویژگی‌های یک فیلم خوب به لحاظ فنون سینمایی برخوردار است. فیلمنامه بسیار دقیق و هوشمندانه نگاشته شده است و از جزئیات قابل اعتنایی برخودار است.
 
حتی نویسنده، عنوان فیلم را بسیار زیرکانه برگزیده است. سیمین برای رفتن به خارج قصد جدایی از نادر را دارد اما عنوان فیلم "جدایی نادر از سیمین " است! 


سیمین برای تضمین آینده دخترش ترمه اصرار به مهاجرت به خارج کشور دارد. اما از سویی می‌داند جداییش از نادر، دختریازده ساله‌اش را خواهد رنجاند. ترمه باید آگاهانه همراهی مادرش را بپذیرد از این رو ماجرای زندگی نادر از سوی کارگردان به گونه‌ای رقم می‌خورد تا دختر به این خودآگاهی دست یابد.

گرچه کارگردان در آخرین سکانس فیلم ترمه را با بازپرس تنها می‌گذارد و با بیرون آمدن از دادگاه به نوعی تصمیم نهایی او را به حدس گمان مخاطبانش وامی‌گذارد! اما کارگردان در طول مدت فیلم نشانه‌های کافی برای تغییر دیدگاه دختر و تصمیم به همراهی با مادرش را نه تنها برای ترمه بلکه برای مخاطبش ارائه داده است. 

نشانه‌هایی که این پرسش مهم و کلیدی نادر را در نخستین سکانس و قبل از تیتراژ آغازین فیلم پاسخ می‌گوید. آنجاکه سیمین رو به نادر می‌گوید: "آینده ترمه برای تو مهم نیست من ترجیح می‌دهم که تو این شرایط بزرگ نشود. " نادر بلافاصله باعصبانیت ازسیمین سئوال می‌کند "چه شرایطی؟ " 


فیلم "جدایی نادر از سیمین " می‌تواند درباره طلاق باشد یا درباره تقابل سنت و مدرنیسم یا درباره نسبیت اخلاق! یا مذهب خرافی اما بی‌شک پیام اصلی فیلم این است که امروز ایران جای مناسبی برای پرورش فرزندانش نیست! این پیام است که حتی عنوان فیلم را هم معنا می‌بخشد. 


۳) خبرنگار روزنامه پرتیراژ آلمانی "دی ولت " از فرهادی می‌پرسد: دقیقا چه کردید گرفتار سانسور نشوید؟ فرهادی در جواب می‌گوید: نکته اصلی این است که هیچ پیام یا بیانیه‌ای نمی‌دهم! ارزش‌گذاری نمی‌کنم و موضع نمی‌گیرم بلکه کاملاٌ به تماشاگر وا می‌گذارم که چه برداشتی می‌کند.
 
کارگردان فیلم "جدایی نادر از سیمین " در ادامه این گفت و گو می‌گوید: همسرم پریسا بخت‌آور نیز کارگردان است و فیلم "دایره زنگی " را ساخته است. ما در مدرسه عالی هنر با هم آشنا شدیم. 

او و بچه ها با من به برلین آمدند، زیرا فکر می‌کنیم شاید برای مدت کوتاهی در خارج زندگی کنیم. خبرنگار دی ولت می پرسد: برای چه مدت؟ اصغر فرهادی در جواب می گوید: هنوز نمی‌دانم. سارینا، دختر ۱۲ ساله ما اینجا به مدرسه و دختر دوساله ‌ما به مهد کودک خواهد رفت. 

من خودم بین برلین و ایران رفت‌و‌آمد خواهم داشت. بنابراین این بحث را در فیلم که آیا باید به خاطر بچه‌ها به خارج رفت در واقعیت هم داشته‌ام. اول مخالف بودم. در این فاصله می‌بینم که خوب است اگر بچه‌ها بتوانند راه‌های جدید را بروند. 


۴) در سکانس های پایانی فیلم، زن کارگر (راضیه) علی رغم اصرار شوهر بیکار و به شدت عصبانیش حاضر نمی شود دست بر قرآن بگذارد، به دروغ قسم بخورد و سقط کودکش را به نادر نسبت دهد. 

ایمان مذهبی زن باعث شده است که نه تنها از گرفتن ۱۵ میلیون تومان پول که می تواند بدهی های همسرش را صاف کند، چشم بپوشد بلکه با شوهرش تا مرز جدایی مخالفت می کند و این در حالی است که او به همسرش علاقه‌مند است.
 
در داستانی که به راحتی آدم ها دروغ می گویند تا مشکلات‌شان را مرتفع سازند، هنگامی که راضیه با همه مشکلات پیش رویش حاضر نمی‌شود تن به دروغ دهد، ناخودآگاه مخاطبان فیلم، زن را می ستایند و مجاب می‌شوند تا فیلم را از زمره فیلم‌های نجیب دینی تلقی کنند. اما آیا زن مبتنی بر اعتقادات عمیق مذهبی دست به چنین کار ستایش برانگیزی می‌زند؟ 


وقتی راضیه برای نخستین بار موضوع تصادف را با سیمین در میان می‌گذارد به جمله مهمی اشاره می کند که باور راضیه را نسبت به خوردن مال حرام افشا می کند. او می‌گوید " می‌ترسم یه بلایی سر بچه‌ام بیاد " به ویژه آنکه تجربه ی تلخی که راضیه از سقط کودکش کسب کرده است اورا به این باور رسانده است که حرام خوری می تواند مرگ دختر ۵ساله اش را به دنبال داشته باشد! 


این باور مبنای دینی، حدیثی و روایی چندان درستی ندارد بلکه اعتقادی است خرافی که زن عمیقا به آن باور دارد. راضیه باور دارد با وارد شدن پول دیه که نوعی مال حرام است زندگی دخترش -که کارگردان تاکید زیادی به رابطه آن دو دارد- به مخاطره خواهد افتاد و جگر گوشه اش را از دست خواهد داد. 

بنابراین تصمیم زن در انتهای فیلم، نه تنها نمی تواند مبتنی بر باور عمیق مذهبی باشد بلکه ناشی از یک باور خرافی و احساسات مادرانه است. 


۵) فیلم "جدایی نادر از سیمین " ۵ جایزه اصلی بیست و نهمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر را می رباید. صدا و سیمای جمهوری اسلامی از این فیلم تجلیل می‌کند. سیاستگذاران سینمایی کشورآن را فیلم افتخارآمیز برای ملت ایران تلقی می کنند و از آن به عنوان فیلم نجیب و شریف یاد می کنند.
 
روزنامه‌های دولتی در نعت فیلم قلمفرسایی می‌کنند و جالب تر این که در مراسم اهدای جوایز وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و نهادها در بخش تجلی اراده ملی! جایزه وزارت آموزش و پرورش!! وزارت علوم، تحقیقات و فناوری وستاد دیه کشور به این فیلم اهدا می‌شود. 


به اعتقاد نگارنده فیلم اصغر فرهادی می‌تواند محک بسیارمناسبی برای سنجش عیار باورمندی مدیران فرهنگی کشور باشد به آرمان‌های انقلاب اسلامی باشد در حالی که خیزش اسلام‌خواهی کشورهای عربی با الگوبرداری از انقلاب اسلامی ایران شکل گیری خاورمیانه اسلامی جدید را در آینده نزدیک نوید می‌دهد، قرار است فیلم "جدایی نادر از سیمین " توسط دست اندرکاران جشنواره برلین در بسیاری از کشورهای جهان اکران شود. 

فیلمی که پیامش برای مخاطبان خارجی این است که ایران امروز که قادر نیست آینده فرزندانش را تأمین کند چگونه می‌تواند الگو مناسب برای دیگر کشورها باشد! 


در یک دیدگاه خوشبینانه فیلم "جدایی نادر از سیمین " نشان می‌دهد که برای مدیریت فرهنگی کشور مهم نیست که پیام فیلم‌ها چیست. مهم آن است که این پیام خوب و هنرمندانه گفته شود!