جهان در سالي كه گذشت

واپسين روزهاي سال 1390 را سپري مي كنيم.نظام بين الملل طي يكسال گذشته با فراز و فرودهاي متعدد و در عين حال تاثيرگذار مواجه شد .بي گمان مي توان سال 1390 را سال شكل گيري تحولات بنيادين و ايجاد گسستهاي عميق در مناسبات جهاني،بخصوص نظام سرمايه داري  دانست.
بدون شك تداوم بيداري اسلامي در خاورميانه مهم ترين شاخص عيني در بررسي تحولات منطقه محسوب مي شود.سقوط ديكتاتوري معمر قذافي و كشته شدن او ،آغاز محاكمه حسني مبارك و پيروزي اسلام گرايان در انتخابات پارلماني مصر،پيروزي اسلام گرايان در انتخابات پارلماني مراكش و تونس،گسترده شدن  خيزش ملت بحرين عليه ديكتاتوري آل خليفه،آغاز قيامهاي فراگير در شرق عربستان و تضعيف دربار آل سعود متعاقب مرگ وليعهد جملگي نمادهاي عيني رشد اسلام گرايي در خاورميانه محسوب مي شود.هم اكنون نه تنها نشانه اي از توقف يا حتي كندي حركت رو به رشد ملتهاي اسلامي عليه ديكتاتورهاي جهان عرب مشاهده نمي شود،بلكه روز به روز شاهد تسريع اين حركت رو به رشد هستيم.ادامه تحركات ملتهاي مسلمان در سال 1391 مسئله‌اي كاملا بديهي خواهد بود.نظام جمهوري اسلامي ايران  در سال 1390 نقش يك الگو و مبنا را براي ملتهاي مسلمان ايفا كرد . مقام معظم رهبري  در سال 1390 بارها بر لزوم ايجاد اتحاد ميان ملل مسلمان تاكيد كردند.ايشان  اتحاد را يکي از نيازهاي مبرم امت اسلامي دانسته و تاكيد كرده اند كه  تحولات و انقلاب هاي منطقه، فرصت کم نظيري براي امت اسلامي است که بايد از آن نهايت استفاده را کنند.به عبارت بهتر  جمهوري اسلامي ايران پيوستگي ميان ملتهاي مسلمان را در برهه حساس فعلي ضروري دانسته و آن را پيش شرط تحقق كامل بيداري اسلامي در منطقه مي داند .
تحول مهم ديگري كه در سال 1390 رخ داد ،خيزش ملت آمريكا و ساير ملتهاي اروپايي عليه نظام سرمايه داري و شكاف طبقاتي نهادينه شده در غرب بود.جنبش تسخير وال استريت با گرد هم آمدن كمتر از 100 فعال اجتماعي در نيويورك آغاز شد و در مدتي كمتر از يك‌ماه به تمام ايالات متحده،كانادا و حتي كشورهاي اروپايي سرايت كرد .احزاب دموكرات و جمهوريخواه و همچنين پليس فدرال آمريكا نهايت تلاش خود را در راستاي جلوگيري از گسترش قيام وال استريت به كار گرفتند.حتي بسياري از كارشناسان دولتي آمريكا سال 2011 ميلادي (دي ماه 1390)را ماه پاياني قيام تسخير وال استريت خوانده بودند اما علي رغم گذشت حدود سه ماه از سال جديد ميلادي اين جنبش همچنان سرپاست و سرماي هوا در فصل زمستان نيز نتوانسته است مانع از حضور معترضين به نظام سرمايه داري در خيابانهاي آمريكا شود.مشابه چنين رخدادي در انگليس رخ داد .آغاز قيام برآشفتگان در حومه لندن و سرايت آن به شهرهاي ديگر انگليس منجر به آشفتگي دولت ديويد كامرون شد .اين در حالي‌است كه اتحاديه هاي كارگري و دانشجويان انگليسي اعلام كرده اند كه براي آغاز قيامي ديگر عليه ساختار اقتصادي نادرست خود آماده اند.تشديد بحران يورو و ايجاد اختلاف ميان اعضاي انگليس،فرانسه و آلمان بر سر اصلاحات مالي اروپا نيز همچنان به قوت خود پابرجاست.تزريق كمك 130 ميليارد يورويي اتحاديه اروپا به يونان آخرين گام عملي اين مجموعه جهت نجات آتن و متعاقبا منطقه يورو از بحران بوده است اما كارشناسان معتقدند كه تزريق اين رقم فوق العاده نيز نمي تواند منجر به خروج اتحاديه اروپا از بحران شود .
پيروزي ولاديمير پوتين در انتخابات روسيه كه برخي كارشناسان از آن به عنوان پوست اندازي دوباره كاخ كرملين ياد مي كنند نيز از مهم ترين تحولات نظام بين الملل در سال 1390 محسوب مي شود.علي رغم اختلافاتي كه ميان ولاديمير پوتين و ديميتري مدودف در خصوص حضور در انتخابات وجود داشت،در نهايت پوتين توانست حمايت حزب روسيه واحد و حتي شخص مدودف را جهت حضور در انتخابات جلب كند .نتيجه انتخابات روسيه نشان داد كه مخالفان كاخ كرملين،مخصوصا زوگانف رئيس حزب كمونيست اين كشور و اصلي ترين رقيب ولاديمر پوتين فعلا از جايگاه لازم براي به چالش كشيدن موقعيت وي برخوردار نيستند.از سوي ديگر،ولاديمير پوتين صراحتا در برابر ايالات متحده آمريكا و تكروي هاي واشنگتن در نظام بين الملل موضع گيري كرده و از مقابله با اين تكروي در دوران جديد رياست جمهوري خود خبر داده است .بي دليل نيست كه مقامات آمريكايي كمترين استقبالي از حضور دوباره پوتين در كاخ كرملين نكرده اند.
هم اكنون روسيه تحولات ايالات متحده آمريكا،مخصوصا انتخابات رياست جمهوري سال 2012 را زير ذره بين قرار داده و در حال تدوين آرايش سياسي جديد خود در برابر واشنگتن است. به عبارت بهتر،پوتين با «گارد بسته در برابر غرب» وارد كاخ كرملين خواهد شد .همين مسئله به خودي خود منجر به تشديد تقابل ميان كاخ كرملين و غرب مي شود .
تحول مهم ديگر در نظام بين الملل ادامه مناقشات غرب و تهران بر سر استفاده از انرژي هسته اي ،بر اساس مطالعات ادعايي ايالات متحده آمريكا بود.اگرچه يوكيو آمانو مدير كل آژانس بين المللي انرژي اتمي نيز سعي كرد با انتشار گزارشهاي دوگانه به منافع كاخ سفيد خدمت كند اما اين فشارهاي هماهنگ منجر به عقب نشيني ايران  از مسير دستيابي به انرژي هسته اي نشد .آخرين تحولات در خصوص پرونده هسته اي كشورمان به تمايل اعضاي 1+5 در راستاي ادامه مذاكرات هسته اي با جمهوري اسلامي ايران حكايت دارد .در سال 1390 افرادي مانند زبگنيو برژينسكي به غرب هشدار دادند كه هرگونه تقابل با ايران به ضرر غرب تمام خواهد شد و بايد شناسايي و زندگي در كنار ايران قدرتمند در دستور كار ايالات متحده آمريكا و متحدان غربي  آن قرار گيرد .
در نهايت اينكه  سال 1390 با همه فراز و نشيبهاي خود به نقطه پايان نزديك مي شود. رخدادهاي سالي كه گذشت نشان دهنده حساسيت سال پيش روست.بدون شك سال جديد بستري براي نتيجه بخشي بسياري از تحركات ايجاد شده در سال فعلي خواهد بود.از اين حيث تحولات سال آتي بايد به گونه اي دقيق و جزء به جزء مورد رصد و بررسي  دستگاه ديپلماسي و سياست خارجي كشورمان قرار گيرد .

به قلم حنيف غفاري